زالزالک نام‌های لاتین Hawthorn, Common Hawthorn، نام علمی Crataegus Monogyna خانواده Rosaceae می‌باشند. زالزالک‌ها درختچه‌ها یا درختانی با ارتفاع ۵ تا ۱۲ متر با شاخه‌های انبوه می‌باشند. پوست تنه آن‌ها به رنگ قهوه‌ای کم‌رنگ با شکاف‌های عمودی نارنجی رنگ است. ساقه‌های جوان دارای خار‌هایی به طول ۱ تا ۱٫۵ سانتیمتر است. برگ زالزالک به طول ۲ تا ۴ سانتیمتر، تخم مرغی شکل و دارای بریدگی‌های عمیق است. سطح رویی برگ‌ها به رنگ سبز تیره و سطح زیرین آن بی‌رنگ است. گل‌های درخت زالزالک به‌صورت هرمافرودیت بوده و در بهار ظاهر می‌شوند (ممکن است گل‌ها در مناطقی که بومی این گیاه است زودتر نیز ظاهر شود). گل‌های زالزالک معطر بوده و گرده‌افشانی آن‌ها توسط زنبورعسل و دیگر حشرات صورت می‌گیرد. ۵ تا ۲۵ شاخه گل با هم وجود دارند و هر گل حدود ۱ سانتیمتر قطر داشته و دارای ۵ گلبرگ سفید به همراه پرچم‌های متعدد قرمز رنگ و یک خامه است. میوه زالزالک کوچک، تخم مرغی شکل، اغلب به رنگ قرمز تیره، به طول ۱ سانتیمتر، شبه سته، اما از نظر ساختمانی یک میوه دانه‌دار حاوی یک بذر است. پرندگان میوه این گیاه را می‌خورند و بذر زالزالک را از طریق مدفوع، دفع و پراکنده می‌کنند. زالزالک در ایران از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد، استان فارس و استان اصفهان به‌خصوص شهرستان نجف‌آباد می‌روید. این گیاه در استان آذربایجان شرقی و استان کردستان و شمال استان آذربایجان غربی هم به‌وفور یافت می‌شود.

کاشت

درختچه زالزالک به خاک تقریباً سبک یا متوسط نیاز دارد اما خاک‌های سنگین و فقیر از نظر مواد غذایی را نیز می‌تواند تحمل کند. در خاک‌هایی با pH اسیدی، خنثی و قلیایی رشد می‌کند. همچنین می‌تواند در خاک‌های بسیار اسیدی و بسیار قلیایی نیز رشد کند. خاک آن از نظر رطوبتی باید مرطوب باشد و آبیاری مناسبی انجام شود. ولی خشکی را نیز تحمل می‌کند. درخت یا درختچه زالزالک می‌تواند آلودگی هوا را نیز تحمل کند. زالزالک محل‌های آفتابی کامل تا نیمه سایه را ترجیح می‌دهد.

کاشت زالزالک با استفاده از کشت بذر صورت می‌گیرد. ابتدا بذرها را در نایلونی که چند سوراخ دارد قرار دهید سپس بذرها را لابه‌لای ماسه مرطوب قرار دهید. منظور از مرطوب این است که کاملاً خیس نباشد و وقتی ماسه را در دست می‌گیرید و می‌فشارید آب از آن چکه نکند. سپس آن را در نایلونی که عرض کردیم قرار دهید و به مدت ۸ هفته در مکانی گرم قرار دهید و هر چند روز یک‌بار رطوبت را چک کنید. دقت کنید رطوبت خیلی مهم است. بعد از انجام مراحل نوبت به مرحله سرمادهی است. مرحله سرمادهی حدود ۲ ماه الی ۳ ماه می‌باشد و در همین مرحله امکان این هست که جوانه‌زنی کند. بذر درخت زالزالک برای جوانه‌زنی بهتر به یک دوره سرمادهی نیز نیاز دارد. به علت وضعیت پوششی بذر درخت زالزالک و هم طی دوره جنینی، اصولاً بذر این نهال دیر سبز می‌کند به همین جهت برای جوانه زدن سریع میوه‌ها چیده و می‌گذارند و سپس به مدت ۳ یا ۴ ماه در دمای ۲۱ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد بعد به مدت ۵ ماه در دمای ۴ درجه سانتی‌گراد در ماسه یا خزه مرطوب نگهداری می‌کنند و آنگاه در بهار می‌کارند.

خواص

زالزالک داراى مواد معدنى گوناگون، ویتامین‌ها، مقدار زیادى تانن و کلسیم، پکتین، اسید تارتاریک، اسید مالیک، روغن چرب، قندهاى گلوکز و فروکتوز است. بسیار قابض و در درمان اسهال خونی مؤثر است. براى تقویت قلب و معده بسیار توصیه شده است. برای معالجه بیماران مبتلا به فعالیت نامنظم قلب کاربرد دارد. در مواقع کم‌خونی و سِل اثر خوبی دارد. برای روماتیسمی‌ها و مبتلایان به ورم روده مفید است. اشتها را زیاد می‌کند. جهت درمان قطره‌قطره آمدن ادرار توصیه شده است. شربت زالزالک همراه با شکر سرخ، براى رفع سردرد شدید مفید است. گل زالزالک، ضد تشنج بوده و حرکات نامنظم قلب را تنظیم می‌کند. داروى مفید و خاصى بر ضد تپش قلب و ضربان شدید آن است. زالزالک که یک گیاه ضد نارسائی قلبی و کاهش‌دهنده فشارخون است. دارای خاصیت ضد اضطراب نیز است. در یک مطالعه اثربخشی عصاره گیاهی زالزالک در درمان اختلالات ناشی از اضطراب بر روی ۲۶۴ نفر مورد بررسی قرار گرفت و نتایج نشان داد که این دارو در درمان اضطراب کاملاً مؤثر است. در اغلب کشورهای اروپایی خصوصاً آلمان برای درمان بی‌نظمی ضربان قلب از گیاه زالزالک استفاده می‌شود. همچنین زالزالک در درمان آنژین و تصلب شرایین (سفت شدن دیواره رگ‌ها)‌ بسیار کاربرد دارد.

از دیگر خواص زالزالک تحقیقات جدید نشان می‌دهد که زالزالک آنتی‌اکسیدان بسیار قوی محسوب شده و می‌تواند به‌عنوان یک مکمل غذایی مقوی عمل کرده و در تنظیم وزن، گلوکز خون و التهاب نقش داشته باشد. محققان آمریکایی طی بررسی‌هایی که روی زالزالک انجام دادند، دریافتند این میوه زالزالک به خاطر داشتن مقادیر بالایی از مواد آنتوسیانین، بسیار مفید است و در رنگ‌های مختلف این میوه آنتوسیانین های زیاد و متفاوتی یافت می‌شود که دانه‌های زالزالک را از فشار اکسایشی نور خورشید حفظ می‌کنند. خوردن زالزالک بدن ما را از موقعیت‌های زیان‌آور مانند قرار گرفتن در معرض آلودگی و رادیکال‌های آزاد حفظ می‌کند. به عبارتی تحقیقات نشان می‌دهد مصرف زالزالک در درمان برخی بیماری‌ها از سرطان گرفته تا چاقی اثر مثبت می‌گذارد و این تأثیر به دلیل خواص ضدالتهابی ماده آنتوسیانین موجود در آن است.

مواد موجود در زالزالک زرد قند خون و عملکرد انسولین خون را بهبود می‌بخشد. یکی از مواد مفید موجود در زالزالک فلاونوییدهایی می‌باشند که نسبت به رنگ میوه شدت اثرات آنتی‌اکسیدانی آن‌ها تغییر می‌کند. میوه‌های قرمزرنگ دارای اثر قوی، صورتی اثری ضعیف و زرد اثر ضعیف‌تری دارند. زالزالک اگر به‌خوبی خشک شود تنها مقداری از ویتامین C خود را از دست می‌دهد ولی دیگر ترکیبات شیمیایی خود را حفظ می‌کند. لذا برای نگهداری زالزالک خشک باید آن را در محلی که تهویه مناسبی دارد نگه داشت.

چای زالزالک، دمنوش زالزالک آرام بخش هست؛ بنابر این افرادی که از بیخوابی رنج می‌برند و یا گریبانگیر انقباضات مکرر عضلانی میشوند بهتر هست این نوشیدنی را بیشتر مصرف کرده و آن را جای گزین چای در محل کار خود کنند.

برای خرید بذر زالزالک و سایر درختان مثمر به فروشگاه بذر ظرافت مراجعه فرمایید.